آستان مقدس امامزاده علی اکبر (علیه السلام) ـ چیذر
برخی منابع صاحب بقعه را علیاکبر (علیه السلام)، از نوادگان امام زینالعابدین میدانند (فیض، ص ۱۳۴؛ بلاغی، ص ۴۲). این منابع بیان میکنند که علیاکبر بن ابراهیم بن حسین بن امام زینالعابدین (علیه السلام) در ده شمیران در خانه بعدالله یونس رسید، آن بد عاقبت امامزاده را دشنام داد و … فیالحال بیلی برگرفته محکم بر پیشانی علیاکبر زد و وی را شهید کرد. مکان دفن امامزاده را که سابق به نام (بشیرزد) معروف بود، زیر چنار دانستهاند. بشیرزد بعداً به چیزر و حال به چیذر تبدیل شده است (رنجبری، ص ۱۴۰).
چیذَر یکی از محلات واقع در منطقه ۱ شهر تهران است. چیذر در قدیم یک روستا بوده که بعداً با گسترش شهر تهران جزئی از این شهر شده است. چیذر در میان محلههای قیطریه، دزاشیب، اختیاریه، فرمانیه و کامرانیه واقع شده است و از جنوب به بزرگراه صدر محدود میشود.
آشنایی با محله و منطقه چیذر
آبادی چیذر که آن را چیزر (و بر روی سنگ قبرهای قدیمی) شیزر هم نوشتهاند در دامنهٔ تپهای به همین نام بنا شده است. این ده در خاور قیطریه و سه کیلومتری تجریش واقع شده است. املاک این ده از سوی خاور به قیطریه، از شمال به املاک جماران، از باختر به املاک رستمآباد و از جنوب به زمینهای دروس محدود میشد. سراسر این محدوده خردهمالک بوده است. دو کوچه معروف این ده به نامهای کوچه تکیه و کوچه امامزاده بوده و هستند.
هوای چیذر چندان خنک نیست. شبباد این محل باد توچال و روزباد آن باد ورامین است و باد شهریار در صورتی که شدتی داشته باشد بر این آبادی میوزد.
در این ده ۱۵۰ خانوار زندگی میکردند و به دو طایفه امینی و امامبیگی تقسیم میشدند. اکنون دو طایفه چیذری و هاشمی علیا سرشناسان این طایفهها عمو ربیع از خانواده امینی و حاجی حبیبالله چیذری بودند. چند خانواده که از مهاجرین گرجی ساکن اصفهان بودند هم در سال ۱۳۲۷خورشیدی در این آبادی ساکن شدند. خانواده بزرگ سیاوشی شاه عنایتی. پیشه مردم چیذر کشاورزی و گلهداری و کارگری کارخانه ضرابخانه و قورخانه سلطنتآباد و کسب و دکانداری بوده است.
از باغهای معروف این ده باغ شعاعالسلطنه است که سه دانگ آن از آن صارمالدوله بوده است. این باغ استخر قابل توجهی نیز داشته است.
اماکن چیذر
امامزاده علیاکبر (چیذر)
امامزاده اسماعیل بن زکریا
باغ و عمارت فرخخان امینالدوله
مسجد (یک در)، تکیه (یک در)، گرمابه (۷ در)
دکان (هفت در)
کوره آجرپزی
دو گورستان
شهرداری منطقه ۷ تهران
ورزشگاه عقیلی چیذر
وزارت نیرو
مجتمع ورزشی ایرانیان
اداره بهزیستی
حوزه علمیه قائم(عج) چیذر(و توابع : لواسان، لویزان، قلهک (امام محمد تقی علیه السلام) ، اوشان ) واحد برادران و خواهران ، زورخانه آیت الله طالقانی
السَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا السَّیِّدُ الزَّکِیُّ، اَلطّاهِرُ الوَلِیُّ، وَالدّاعِی الحَفِیُّ؛ اَشهَدُ اَنَّکَ قُلتَ حَقّاً، حَقّاً، وَنَطَقتَ حَقّاً وَصِدقاً، وَدَعوتَ اِلی مَولایَ وَمَولاکَ، عَلانِیَهً وَسِرًّا، فازَ مُتَّبِعُکَ، وَنَجا مُصَدِّقُکَ، وَخابَ وَخَسِرَ مُکَذِّبُکَ، وَالمُتَخَلِّفُ عَنکَ، اَشهَد لی بِهذهِ الشَّهادَهِ، لِاَکونَ مَنَ الفائِزینَ بِمَعرِفَتِکَ وَطاعَتِکَ، وَتَصدیقِکَ وَاتِّباعَکَ، وَالسَّلامُ عَلَیکَ یا سَیِّدی وَابنَ سَیِّدی. اَنتَ بابُ اللهِ المُؤتی مَنهُ، وَالمَأخوذُ عَنهُ، اَتَیتُکَ زائِراً، وَحاجاتی لَکَ مُستَودِعهً، وَها اَنَا ذا اَستَودِعُکَ دینی وَاَمانَتی، وَخَواتیمَ عَمَلی، وَجَوامِعَ اَمَلی اِلی مُنتَهی اَجَلی، وَالسَّلامُ عَلَیکَ وَ رَحمَهُ اللهِ وَبَرَکاتُه.
سلام بر تو ای آقای پاک و پاکیزه و سرور من و ای دعوت کننده (به حق) به مهربانی، گواهی دهم که تو حق گفتی و به حق و راستی سخن کردی و (مردم را) آشکارا و نهان بسوی مولای من و مولای خودت دعوت فرمودی رستگار شد پیرو تو و نجات یافت تصدیق کننده ات و نومید و زیانکار شد تکذیب کننده ات و آن کس که با تو مخالفت کرد گواه باش برای من این گواهی را تا من بوسیله معرفت و اطاعت تو و تصدیق و پیروی کردنت از زمره رستگاران باشم و سلام بر تو ای آقای من و ای فرزند آقای من توئی درگاه خدا که از آن درآیند و (معالم دین را) از آن بگیرند آمده ام به درگاهت برای زیارت و حاجتهای خود را به تو سپرده ام و من اکنون به تو می سپارم دینم و امانتم و سرانجام کارهایم و همه آرزوهایم را تا پایان عمرم و بر تو باد سلام و رحمت خدا و برکاتش.
بقعه در جهت غرب به شرق رو به قبله است. مسیر دسترسی به بقعه از یک سو میدان تجریش، خیابان شهرداری، خیابان دکتر علی شریعتی، بلوار صبا، خیابان شهید کریمی، خیابان شهید برادران سلیمانی، خیابان هاشمی علیا، میدان ندا، میدان امامزاده علیاکبر است. بقعه از شمال به خیابان هاشمی، از شرق به خیابان شهید بهمنپور، از غرب به خیابان سلیمی و از جنوب به خیابان واعظی منتهی میشود. در جنوب امامزاده مسجد قائم چیذر قرار دارد. اماکن فرهنگی، آموزشی و تربیتی که در اطراف بقعه دیده میشود، عبارتاند از موزه شهدای امامزاده علیاکبر، مدرسه راهنمایی، دبیرستان، دبستان دخترانه و ورزشگاه باستانی آیتالله طالقانی. بناهای اطراف بقعه غالباً نوساز و عمدتاً مسکونی و بعضاً واحدهای تجاریاند. به دلیل قرار گرفتن امامزاده در وسط پهنه چیذر، مغازههای مختلف و متنوعی در اطراف بقعه دیده میشود.
سنگهای مزار قدیمی و اوضاع بقعه حاکی از آن است که بنای قدیمتری داشته و محل اعتکاف و مأوای درویشان بوده است. این بقعه ساده و بیپیرایه در قسمت غربی تپه متصل و مشرف به قریه قدیمی چیذر بود (ستوده، ج ۱، ص ۳۳۳).
براساس گفتههای یکی از راویان، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریج امامزاده، شکل مخروبهای پیدا میکند. از سال ۱۳۷۰ ه.ش،بازسازی امامزاده آغاز میشود. علت این بازسازی دفن شهدای جنگ تحمیلی بود، که از یک سو، باعث توسعه امامزاده و، از سوی دیگر، موجب توجه نهادها و مراکز دولتی به آن شد. بازسازی و احداث موزه سه یا چهار سال به طول انجامید. شهرداری بازسازی فضای بیرونی، اداره اوقاف بازسازی فضای درونی، و بنیاد شهید احداث موزه و حسینیه را به عهده گرفتند. در نهایت، در سال ۱۳۷۶ ه.ش، موزه افتتاح شد و بازسازی ضریح و گنبدخانه به اتمام رسید. کاشیکاریها در سال ۱۳۷۸ و ۱۳۷۹ ه.ش انجام یافت، و فضای گنبدخانه بعد از بازسازی توسعه داده شد؛ ارتفاع سقف افزایش یافت و دیوارها آینهکاری و چهار در چوبی در چهار جهت اصلی نصب شدند. فضای حیاط از قدیم به همین اندازه کنونی بوده، با این تفاوت که حصارهای اطراف، به جای آجر سه سانتیمتری، خشت و گل بود و در حیاط، افراد عادی دفن شده بودند. در هنگام بازسازی امامزاده، در عمق چهار متری، قبری حداقل مربوط به صد و ده سال پیدا شد، که نشان میدهد در گذشته سطح بنا حدود چهار متر پایینتر از سطح کنونی آن بوده است. صندوق قبلی ضریح ساده است و قدمت چندانی ندارد. ضریح قدیمی امامزاده از نوع ضریح جعفری بود که ارزش تاریخی چندانی نداشت؛ بنابر گفته راویان، تا قبل از بازسازی سنگ قبری وجود نداشته، تنها جعبهای به عنوان نشان روی قبر قرار گرفته بود. ولی بعد از بازسازی، سنگ قبری از جنس مرمر روی قبر قرار میگیرد. قبر اولیه چند متر پایینتر از سطح کنونی قرار داشته است. ولی، به مرور زمان و با بالا آوردن سطح صحن، سنگ قبر کنونی چند متر بالاتر از قبر اصلی قرار گرفته است. اما راهی برای رسیدن به قبر اصلی وجود ندارد.
از فاصله نه چندان دور گنبد عظیم و سبزرنگ بقعه دیده میشود. ظاهر گنبد نشاندهنده قدمت نه چندان طولانی آن است. فضای اطراف بقعه با آجرهای سه سانتیمتری کرم رنگ احاطه شده که به وسیله آجرهای آبی نفتی سه سانتیمتری به اسماء جلاله مزین است. این دیوار حدود سه متر و سی سانتیمتر ارتفاع دارد.
اطراف دیوار بیرونی امامزاده را به باغچههایی به عرض سی و هفت سانتیمتر احاطه کرده که ارتفاع این باغچهها تا زمین نوزده سانتیمتر است و دیواره باغچهها با سنگهای سفید پوشانده شده است. دو طرف درِ ورودی، دو باغچه با عرض پنجاه و هفت سانتیمتر پوشانده شدهاند. در سمت جنوب شرق در ورودی، تابلو اعلاناتی به منظور نصب آگهی عزاداری، جشن، مجلس ترحیم و در کنار آن، یک باجه تلفن عمومی قرار دارد.
در سمت شمال شرق در ورودی، تابلویی بزرگ با این مضمون دیده میشود: «بسم رب الشهدا و الصدیقین
همین تربت پاک شهیدان است که تا قیامت مزار عاشقان و عارفان و دارالشفای آزادگان و دلسوختگان خواهد بود. (امام خمینی (ره))»
بقعه، سه در ورودی در جهت شمال، جنوب و شرق دارد که از ضلع شرقی به عنوان در اصلی آستانه استفاده میشود. در شرقی برای رفت و آمد مردان و در شمالی برای رفت و آمد بانوان مورد استفاده قرار میگیرد. روزهای عادی دو در شمالی و جنوبی بستهاند. در جنوبی با تعدادی پله به کوچه هاشمی علیا منتهی میشود. عرض سه در ورودی دو متر و شصت و پنج سانتیمتر است و اطراف دیوارهای آنها با سنگهای سفید پوشانده شده است. درها، دو لنگه فلزی، سبزرنگ و به صورت مربع مشبک است. مربع دوازده سانتیمتر در دوازده سانتیمتر است و با فاصله شش سانتیمتر از یکدیگر قرار گرفتهاند. زیر طاق در ورودی، نیز حصاری به شکل مثلث یا چهار مربع دوازده سانتیمتر در وازده سانتیمتر شکل گرفته است. این مربعها به صورت یک در میان توپر است. در بالای سردر ورودی اصلی به طرف خیابان روی سنگ طوسی با رنگ سیاه و به خط توقیع نوشته شده است: «و سقهم ربهم شراباً طهورا»
به طرف داخل حیاط نیز روی سنگی طوسی که به شکل شانزده ضلعی تراش داده شده با خط توقیع این آمده است: «فالله خیر حافظا و هو ارحم الراحمین»
همچنین متن زیارتنامه اهل قبور با خط مشکی، روی صفحهای از جنس فلز و به رنگ سفید، در کنار در ورودی نصب شده است. صحن بقعه، فضای وسیعی است که بیشتر آن گلزار شهداست. دیوار اطراف صحن، در نمای بیرونی، متشکل از طاقنماهایی است که با سنگ مرمر سفید تیشهای سنگکاری شدهاند. سطح بین این طاقنماهای سنگی، آجرکاری است که در آن «الله، محمد، لا اله الا الله» به خط بنایی و از جنس کاشی نوشته شده است. ازاره جدارهها به ارتفاع حدود یک متر از سنگ مرمر سفید تیشهای است. سی سانتیمتر انتهای جدارهها نیز از همان سنگ است. درپوش جدارهها نیز از سنگ مرمر سفید است. داخل طاقنماها، مشبککاری فلزی و سبزرنگ است. دیوار اطراف صحن، اگر از سمت صحن به آن نگاه کنیم، متشکل از طاقنماهایی است پوشیده از سنگ مرمر سفید تیشهای. داخل طاقنماها آجرکاری و حاوی نوشتههای «الله، محمد و علی» به خط بنایی است.
اطراف دیوارها سکویی به ارتفاع بیست و شش سانتیمتر و عرض سی و چهار سانتیمتر از جنس سنگ مرمر سفید گذاشته شده است. بعد از ورود از در فلزی شرقی و داخل شدن به حیاط امامزاده، راهرویی به عرض سه متر و سی سانتیمتر و طول سی و پنج متر در مقابل زائر قرار میگیرد که به وسیله چهار پله در دو طرف به گلزار شهدا منتهی میشود. پلههای سمت چپ (جنوب شرقی) به طرف پایین و پلههای سمت راست (شمال شرقی) به طرف بالاست. در هر دو طرف هفت ردیف پله با فاصله یک متر و شصت و شش سانتیمتر از هم دیده میشود که، در این فاصلهها، باغچههایی کوچک به شکل ذوزنقه به ابعاد شصت و پنج سانتیمتر و یک متر و سیزده سانتیمتر ایجاد شده است. سطح زمین گلزار شهدا را سنگهای سفید مربع شکل بیست و نه سانتیمتر در بیست و نه سانتیمتر پوشش دادهاند. در بالای مزارها، که قاب عکس هر شهید بر آن نصب شده است. در بین هر قاب عکس یک چراغ کوچک از جنس فلز، به رنگ مشکی با شیشههای سفید و لامپی با نور سبز قرار دارد. در بین برخی قبور گلدانهای گل و سبزه عید دیده میشود. نهالهایی به فاصله کاشته شده که تعداد آنها در ضلع شمال شرقی گلزار نسبتاً بیشتر است.
در وسط گلزار شهدای سمت چپ راهرو ورودی به طرف حرم (جنوب شرقی)، درختی به شکل نخل، که چراغهایی اطراف آن پیچیده شده، دیده میشود. همچنین در انتهای گلزار به طرف حرم (در مجاور جنوبی) یک شیر آب نصب شده است، که آبخوری آن به رنگ طوسی و شکل آن یک کاسه هشت ضلعی است. مقبره شهدا در این قسمت با دیواری به ارتفاع نود و هشت سانتیمتر و عرض سی و چهار سانتیمتر از ایوان ورودی گلزار بالایی جدا میشود. این قطعه دارای هشت ردیف است که در هر ردیف سی و دو شهید دفن شدهاند. سه ردیف پله دوتایی به عرض یک متر و هشتاد و هفت سانتیمتر و با فاصله دو متر از هم ایجاد شده که در این فاصله باغچههایی به شکل در حدود نود و پنج سانتیمتر عرض و یک متر و هشتاد و هفت سانتیمتر طول قرار دارد. تعداد درختان در این قطعه بیشتر است و درختی مصنوعی، ساخته شده از فلز، با چراغهای رنگی، که هنگام شب روشن میشود، در میان درختان دیده میشود. این قطعه نه ردیف دارد و در هر ردیف بیست و نه شهید به خاک سپرده شدهاند. اولین ردیف پلهها در این جهت از سمت در ورودی چهار تا هستند که به آرامگاه افرادی که به مرگ عادی درگذشتهاند منتهی میشوند. حدود هشت قبر در این قسمت قرار دارد که دو تا دو تا با یکدیگر نسبت خویشاوندی دارند (نام خانوادگی همانندی دارند) و سه تا از آنها مزار افراد روحانی است. این آرامگاه با یک پله به مقبره شهدا راه دارد. روی یکی از درختهای نزدیک پلهها، متن زیارتنامه اهل قبور و زیارتنامه شهدا به خط نسخ و سیاه رنگ روی صفحهای فلزی با روکش شیشهای زرد رنگ نوشته شده است. در نزدیکی در شمال حرم یک آبخوری کوچک کاسهای شکل از جنس سیمان وجود دارد. در بالای این قسمت، در مجاورت حرم، یک آبخوری چهارضلعی با گنبدی مسی رنگ و هشت ضلعی قرار دارد. در ضلع شمالی آن نوشته شده: «السلام علیکم یا انصار ابی عبدالله» در پایین آن، عکس شهید اندرزگو ترسیم و اطراف آن با کاشیهای به رنگهای آبی سیر، زرد، کرم، سبز و آبی فیروزهای تزئین شده است. در ضلع جنوبی آن آمده است: «السلام علیک یا اباالفضل العباس» و در پایین عکس شهید صیاد شیرازی دیده میشود و اطراف آن با کاشیهای آبی سیر، آبی فیروزهای، زرد، کرم و سبز مزیناند. در ضلع غربی آن، با خط توقیع و رنگ مشکی این عبارت مکتوب است: «السلام علیک یا اباعبدالله» در پایین آن عکس شهید حجتالاسلام مهدی شاهآبادی ترسیم شده. اطراف آن نیز با رنگهای فیروزهای، آبی، زرد، کرم و غیره تزئین و کاشیکاری شدهاند. در ضلع شرقی آن با خط سفید روی سنگ آبی نوشته شده: «یادمان شهیدان دفاع مقدس شهید حجتالاسلام مهدی شاهآبادی، شهید حجتالاسلام سید علی اندرزگو امیر سپهبد شهید علی صیاد شیرازی»
در چهار جهت شمال، جنوب، شرق، و غرب گنبدخانه قرار دارد. گنبدخانه از طرف شمال و جنوب با ساختمان موزه بنیاد شهید احاطه شده که ارتفاع آن در حدود یازده متر است.
نمای اصلی بقعه، نمای شرقی، مشرف به صحن است. در این نما رواق بقعه و رواق ساختمان چند منظوره قرار دارند. این نما به طور عمده کاشیکاری شده و متشکل از دو ردیف طاقنماست. کاشیکاری لبه انتهایی نما به صورت برجسته است و در زیر آن کتیبهای سراسری است که پس از:
«قال الله تعالی» آیات صد و پنجاه و سه تا صد و پنجاه و هفتم سوره «بقره»، آیات نود و پنجم و نود و ششم سوره «نساء»، آیات دوم تا چهارم سوره انفال، آیه شصت و پنجم سوره «انفال»، آیات بیستم تا بیست و سوم سوره «توبه»، آیات صد و یازدهم تا صد و دوازدهم سوره «توبه»، آیات دهم تا بیست و ششم سوره «واقعه» آیات بیست و هفتم تا سیام سوره «فجر» نوشته شده و در پایان آن آمده است: «صدق الله العلی العظیم» کاشیکاری لچکی طاقنماها، نقوش اسلیمی و نوشتههایی، شامل اسماء الهی در لچگی طاقنماهای بالایی، در میان دارد. «یا احد»، «یا واحد»؛ در نوشتههای لچکی طاقنماهای پایینی نیز اسماء الهی: «یا غفران»، «یا سبحان» مشاهده میشود.
دو ردیف طاقنما دارای تزئینات معقلی است. در حد فاصل طاقنماهای افقی، دور قسمت جرزهای عمودی، کاشیکاریهایی حاوی خطوط بنایی و نقوش معقلی به صورت ترکیبی شامل «الله، محمد و علی» است.
در دو طرف طاقنمای اصلی ورودی گنبدخانه، کتیبهای به طور عمودی شامل قسمتی از زیارت «جامعه کبیره» است. در قسمت بالای طاقنمای ورودی نیز کتیبهای افقی با عبارت: «آستانه مبارک امامزاده علیاکبر چیذر(علیه السلام)» هست و در سمت راست این کتیبه آمده است: «یا رحمن» و در سمت چپ آمده است: «یا رحیم»
نیمطاق طاقنماهای فوقانی دو طرف طاق اصلی تزئینات آینهکاری دارند. بقیه نیمطاقهای طاقنماهای فوقانی دور گنبدخانه گچکاری شده و برخی نیز دارای رسمیبندیاند. فضای داخل رواق دور گنبدخانه نیز گچکاری، برخی ساده و برخی به صورت رسمیسازی است.
ازارهای از سنگ مرمر سفید تیشهای در نما و نیز در داخل رواق دور گبندخانه اجرا شده است. فضای داخل رواق ساختمان چند منظوره، با سیمان سفید و اندود کنیتکس پوشیده شده است ضلع شرقی فضای داخلی آن تزئینات کاشیکاری همراه با نقوش اسلیمی دارد. داخل فضای نیمطاق ورودی، ازارهای یک متری از سنگ مرمر سفید تیشهای دیده میشود و پس از آن تا پای نیمطاق کاشیکاری، و در ادامه، نیمطاق به صورت آینهکاری است. لچکی طاقنمای در ورودی نقوش اسلیمی و لچکی دو طاق کناری راهرو رواق تزئینات معقلی دارند. در قسمت بالای این سه طاق نیز کتیبهای از کاشی به صورت زیر دیده میشود: «یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی وادخلی جنتی»
در لچکی سمت راست طاقنمای ورودی آمده است «یا حنان» و در سمت چپ آمده است «یا منان»
داخل گنبدخانه تا ارتفاع حدود یک متر و نیمی، ازارهای از سنگ مرمر سفید اجرا شده و پس از آن تزئینات آینهکاری است. این آینهکاری در نیمطبقه نیز دیده میشود.
در هر یک از چهار جهت اصلی شمالی، جنوبی، شرقی و غربی گنبدخانه یک در چوبی موجود است که از این چهار در، در شرقی که مربوط به رفت و آمد است و در غربی که به حسینیه راه دارد باز، و درهای دیگر بستهاند و فقط روزهایی که در حسینیه مراسم عزاداری، یا جشن برگزار میشود، به دلیل ازدحام جمعیت، از در شمالی برای رفت و آمد بانوان استفاده میشود. درهای ورودی چوبی، دو لنگه و به رنگ زرد هستند که هر دو لنگه با اشکال مربع،مستطیل، ذوزنقه از پایین به بالا تزئین شدهاند. روی درها نوشته و کندهکاری وجود ندارد. این درها حدود ده سال پیش بعد از بازسازی حرم، به دستور اداره اوقاف ساخته و نصب شدهاند. یک چهل چراغ به رنگ صورتی از گنبد آویزان است که بیشتر حالت تزئینی دارد و فاقد نور است. حرم به وسیله فن کوئل و بخاری در تابستان خنک و در زمستان گرم میشود. دو دیوارک، یکی در ضلع غربی به عرض یک متر و هشتاد سانتیمتر و طول سه متر و شصت و هشت سانتیمتر و دیگری در ضلع شرقی به عرض یک متر و هشتاد و چهار سانتیمتر که شیشهای هستند و قاب آلومینیومی دارند، حرم را به دو بخش مردان و بانوان تفکیک میکنند این کار حدود یک سال پیش انجام شده است.
در قسمت بانوان در کنار دیوارک ضلع غربی یک بخاری قدیمی که خراب شده و یک قفسه کتاب قرار دارند. در پشت دیوارک غربی قسمت مردانه، یک قفسه دو طبقه برای گذاشتن کتابهای دعا، زیارتنامه، قرآن و … قرار دادهاند.
زیارتنامهای با خط نسخ مشکی در قابی به طول حدود یک متر و در قست مردانه به دیوارک تکیه داده شده است. زیارتنامهای نیز در قسمت زنانه با خط نسخ سبزرنگ در قابی طلایی در بالای ضریح نصب شده است، که مقابل در ورودی است و زائر با قرار گرفتن در ایوان ورودی به راحتی میتواند آن را قرائت کند.
کف حرم با سنگهای مستطیلی کوچک که رگههای صورتی، آجری و سبز در آن دیده میشود؛ پوشیده و روی آن فرشهایی که اغلب از نذورات مردمی است، گسترده شده است. تا قبل از تفکیک حرم به دو قسمت بانوان و مردان از ایوان مقابل در غربی امامزاده که جزئی از حسینیه است؛ به عنوان نمازخانه بانوان استفاده میشد، ولی در حال حاضر این ایوان جزء قسمت مردانه است و بانوان در قسمت زنانه نماز میخوانند.
ضریح چهارگوش، از جنس فلز و به ابعاد دو متر در سه متر است. به جز ستونهای برجسته چهار طرف که به رنگ نقرهای است، … سایر قسمتهای آن طلایی رنگ است و نقوشی به صورت برجسته روی آن اجاد شده است. در ضریح که در ضلع شمالی آن واقع شده، طلایی رنگ و دارای قابی از جنس فلز به ابعاد یک متر و بیست و پنج سانتیمتر در هفتاد و پنج سانتیمتر است. روی آن، علاوه بر نقوش حکاکی شده، اطلاعاتی نیز مکتوب شده است:
بالای در لنگه غربی: «ضریح مطهر امامزاده علیاکبر در تاریخ ۱۳۶۹ بنا به درخواست هیأت امنا و اداره حج»
بالای در لنگه شرقی: «اوقاف و امور خیریه شمیران و نظارت و معاونت عمرانی سازمان حج و امور خیریه ساخته شد.»
پایین در لنگه غربی: «ساخت و قلم سید مصطفی احمدی شیخی شبانی.» پایین در لنگه شرقی: «نجاری حاج علیاکبر خبوشانی اصفهان»
درون ضریح از جنس چوب است و نور داخلی آن را چراغی پرنور تأمین میکند. کف ضریح با سنگهای مرمر همرنگ سطح بیرونی ضریح فرش شده است. ضریح نه پنجره دارد: دو پنجره در هر کدام از اضلاع شرقی و غربی، سه پنجره در ضلع جنوبی، و دو پنجره در ضلع شمالی به ابعاد یک متر و سی سانتیمتر در هشتاد سانتیمتر. حفاظ پنجرهها مشبک فولادی است که پشت آن با شیشه پوشانده شده است، برای ریختن نذور نقدی در داخل ضریح، نیز از درزهایی در شیشه ایجاد کردهاند استفاده میشود. ارتفاع ضریح در حدود دو متر و پانزده سانتیمتر است. پایه ضریح بیست و دو سانتیمتر و سنگی است.
بالای اطراف پنجرههای ضریح، قسمتهایی از «ترکیببند» معروف محتشم کاشانی به صورت برجسته نوشته شده است. روی تاج ضریح، آیات دویست و هشتاد و پنجم و دویست و هشتاد و ششم سوره «بقره» به صورت برجسته آمده است. بالای تاج ضریح، پلاکهایی طلایی رنگ دیده میشود، که در وسط هر یک اسم جلاله «الله» به صورت میناکاری نقش بسته است. در هر یک از ضلعهای شمالی و جنوبی، نه پلاک و در هر یک از ضلعهای شرقی و غربی شش پلاک قرار دارد. بین هر دو پلاک، یک چراغ شمعی نصب شده است. در چهار گوشه بالای ضریح چهار گلدان طلایی رنگ مشبک با گلهای مصنوعی صورتی، نارنجی و قرمز قرار دارند. گنبد ضریح (قسمت فوقانی) را با پارچه سبزرنگی پوشاندهاند.
ابعاد سنگ قبر، که از سنگ مرمر طوسیرنگ است، نود سانتیمتر در شصت سانتیمتر و ارتفاع آن پانزده سانتیمتر است و حدود ده سال از نصب آن میگذرد. هیچ عبارتی روی آن نوشته نشده است. روی سنگ قبر دو تکه پارچه قهوهای رنگ و طلایی رنگ گسترده شده، که روی پارچه قهوهای با مرواریددوزی سفید نوشته شده است: «وقت امامزاده علیاکبر» روی قبر یک آینه با قاب طلایی و شمعدانیهایی با همان رنگ در دو طرف آینه قرار دارند. گلدان کریستال سادهای با گلهای قرمز در مقابل آینه است. دو شمعدانی بزرگ سبزرنگ نیز در وسط سنگ قبر دیده میشود.
گنبد، یک پوسته، تیزهدار است و از داخل آینهکاری، که از آن لوستری آویزان کردهاند.
گنبد از بیرون سیمانی است و روی آن را رنگ سبز زدهاند. ارتفاع نوک گنبد تا کف بیست و دو متر، ارتفاع خود گنبد ده متر و ارتفاع ساقه آن چهار متر و نیم است. قطر بیرونی گنبد، در بیشترین منطقه آن، حدود دوازده متر و نود سانتیمتر و قطر داخلی در گنبدخانه، ده متر و هشتاد و سانتیمتر است. و طرح بقعه تا حدودی مشابه الگوی مجموعهای است. اما مجموعه گرد آمده پیرامون گنبدخانه، به لحاظ کاربردی در، میان طرحهای اصیل وقدیمی مجموعهای، چندان متداول نیست و ابداعی میباشد. گنبدخانه فاقد هر گونه پیشفضا یا فضای جانبی است و فقط رواقی پیرامون آن تعبیه شده است.
بنای بقعه ظاهراً جدید میباشد و بخش قدیمی در مجموعه آن دیده نمیشود. بنا سالم است و آسیبدیدگی خاصی ندارد.
ملحقات: در ضلع غربی صحن، حسینیه قرار دارد. مساحت حسینیه حدود پانصد متر است.
علاوه بر حسینیه موزهای نیز در محوطه امامزاده وجود دارد.
موزه به مدیریت بنیاد شهید و با همکاری هیئت رزمندگان شمیرانات در تاریخ ۱۳۷۶/۲/۴ ه.ش افتتاح شد. این موزه، شامل آثار شهداست، که فضای وسیعی از آن را اشغال کرده است؛ جانماز، پلاک، چفیه، دفتر خاطرات، لباس آغشته به خون شهید، لوازم باقیمانده از شهدا بعد از بمباران، رادیو، قاب عکس و غیره از جمله این آثارند.
با توجه به موقعیت جغرافیایی بقعه، بیشتر زائران آن محلی هستند. اما با تبلیغات هیئت رزمندگان شمیرانات، مردم از نقاط بسیار دور و سایر شهرها به زیارت امامزاده علیاکبر، و به ویژه، شرکت در مراسمی که در حسینیه و در روزهای خاص برگزار میشود به این مکان میآیند. معمولاً شش ماه اول سال، به دلیل مساعد بودن هوا، تعداد زائران بیشتر از شش ماه دوم است. همچنین در روزهای خاص سال (اعیاد، وفاتها، شهادتها) و به خصوص روزهایی که در امامزاده مراسمی برگزار میشود، تعداد زائران بیشتر است.
طی گفتوگو با خادم و زائران امامزاده به نظر میرسد، مردمی که برای زیارت میآیند اعتقادی بسیار قوی به کرامات و شخصیت والای امامزاده علیاکبر(علیه السلام) دارند؛ به خصوص قرار گرفتن گلزار شهدا در جوار این بزرگوار باعث اعتقاد بیشتر مردم شده است. این مسئله را میتوان به روشنی در بیان احساسات، نحوه زیارت، نذورات و عقاید مردم نسبت به امامزاده مشاهده کرد. به طور کلی، معتقدان به این امامزاده را میتوان به دو گروه تقسیم کرد:
دسته اول کسانیاند، که به سبب ایجاد ارتباط و اتصالی روحانی و معنوی با امامزاده و شهیدان دفن شده در جوار ایشان و برخورداری از کرامات، و الطافشان، شیفته این مکان شدهاند و به این دلیل به زیارت این مکان مقدس میآیند. افرادی چون بستگان و دوستان شهیدان و نیز کسانی که از الطاف امامزاده، در رفع گرفتاری بهرهمند شدهاند؛ خود را ملزم به خدمتگذاری این بزرگوار میدانند. این افراد اغلب از اهالی قدیمی و اصیل محله چیذرند.
دسته دوم کسانیاند، که وجود هر امامزادهای را، به سبب اتصال و ارتباط به ائمه معصومین (علیهم السلام)، مطهر و مقدس میدانند و به همین دلیل برای زیارت به امامزادهها میروند. این گروه اطلاع خاصی از الطاف امامزاده ندارند و تنها دلیل زیارت خود را جنبه تقدسی مکان میدانند. این گروه بیشتر از طریق تبلیغاتی که درباره امامزاده علیاکبر و مراسم مذهبیای که در آن برگزار میشود یا دوستان و آشنایان با این مکان آشنا شدهاند.
دخیل بستن بیشتر در زمان قدیم رایج بوده است. طبق گفتههای خادم امامزاده، بر ضریح چوبی قدیمی دخیلهای بسیاری دیده میشد اما اکنون دخیلی به ضریح بسته نمیشود و زائران از راههای دیگر به این امامزاده متوسل میشوند.
راساس روایت محلی، امامزاده علیاکبر چیذر در حال حاضر زمین وقفی ندارد. تمام زمینهای امامزاده، ورزشگاه، مدرسه و غیره متعلق به فردی به نام هاشمی بود، که هنگام وقف کردن آنها، در سند قید نشده که این زمینها (مدرسه و ورزشگاه و…) وقف امامزاده علیاکبر است. به همین دلیل هم اجارهبهایی که توسط اوقاف دریافت میکند، به امامزاده تعلق نمیگیرد و زمینهای متعلق به امامزاده محدود به فضای داخل حیاط، گلزار و صحن است. اما، براساس گزارش مرکز آمار ایران، حاج محمدباقر چیذری واقف بناست و سال وقف بنا را ۷۵۴ ه.ق ذکر کردهاند (مرکز آمار ایران، ص ۸۲).
بلاغی نیز موارد زیر را به عنوان موقوفات امامزاده بیان کرده است: ۱- آب رودخانه دربند، دو ساعت و نیم که امامزاده و خانههای مجاور امامزاده را مشروب کند.
۲٫ آب از قنات اول بالا ده، دو ساعت و نیم که امامزاده و خانههای مجاور را مشروب کند.
۳٫ آب از قنات دوم بالا ده، دو ساعت و نیم که امامزاده و خانههای مجاور امامزاده را مشروب کند.
۴٫ شش دانگ زمین به مساحت یک هزار و ششصد متر (بلاغی، ص ۴۳).
در دوره انقلاب و تا قبل از بازسازی به علت محدود بودن فضای بقعه، زائران کمی برای زیارت به اینجا میآمدند. اما چون در اطراف امامزاده، باغ و زمین کشاورزی بود و افراد از این محل به عنوان ییلاق استفاده میکردند، بعضی از روزها بقعه شلوغ میشد. ولی از آنجا که فضای امامزاده تاریک، کوچک و تقریباً مخروبه بود، مراسم خاصی در آن برپا نمیشد و در تمام ایام جمعیت زیادی وارد امامزاده نمیشد. در حال حاضر، با کمک اداره اوقاف، بقعه بازسازی شده است. نمایشگاه دائمی آثار شهدا و تبلیغات بنیاد شهید و مراسم مذهبی باشکوهی که به کمک این بنیاد در امامزاده برگزار میشود، یکی از دلایل دیگر افزایش تعداد زائران است؛ به طوری که میتوان گفت که، علاوه بر مردم کشور ایران، در برخی کشورهای خارجی نیز، مردم با این امامزاده آشنایی دارند و علت اصلی آن تبلیغت وسیع هیئت رزمندگان شمیرانات از طریق صدا و سیما و سایتهای اینترنتی است که حتی گاهی مراسم را به صورت مستقیم از طریق اینترنت پخش میکند. به طور کلی، ایام خاص زیارت بقعه شش ماه اول سال و از میان روزهای هفته شبهای جمعه و صبح جمعه است. روزهای خاص مانند شهادت و تولد ائمه و غیره نیز جزء ایام خاص زیارت به شمار میآید. روزهای برگزاری مراسم، تعداد جمعیت در حدود سه هزار نفر میشود و، در صورتی که این جمعیت در حسینیه جای نگیرد، حسینیه به مردان اختصاص داده میشود و برای اسکان بانوان فضای باز موزه فرش میشود.
به دلیل مشخص نبودن تاریخ وفات و تولد امامزاده علیاکبر، مراسمی که خاص ایشان باشد، در بقعه برگزار نمیشود، ولی در روزهای خاصی از سال (اعیاد، شهادتها و ایام دیگر) برنامههای عزاداری، سینهزنی، جشن و مولودیخوانی به همت هیئت رزمندگان شمیرانات و با همکاری بنیاد شهید در حسینیه امامزاده برگزار میشود. برگزاری همایش و شب شعر درباره شهدای مدفون در امامزاده و غیره با استقبال زیاد مردم روبهروست. بخش بسیاری از این مراسم به همت هیئت امامزاده تحت عنوان برنامههای هیئت رزمندگان شمیرانات، که تعداد زیادی از بسیجیها آن را اداره میکنند، برگزار میگردد. برنامههای مذهبی در این بقعه به طور کلی به دو بخش تقسیم میشود:
بخش اول، برنامهها و مراسمی است که در ایام خاص سال برپا میشود؛ از قبیل مراسم عزاداری در ماه محرم، دهه آخر ماه صفر، ماه رمضان به ویژه شبهای قدر، ایام شهادت و سوگواری، ایام فاطمیه، اعیاد، ولادتها و نیز به طور پراکنده در تمامی اعیاد و عزاداریهای مذهبی مرتبط با معصومین (علیهم السلام) با برنامههایی از قبیل خواندن دعا، زیارتنامه، روضهخوانی، سینهزنی و غیره. این گونه مراسم را اعضای هیئت مدیره موزه شهدای هیئت رزمندگان شمیرانات، که اغلب از دوستان و وابستگان شهدای بقعه هستند، برگزار میکنند.
بخش دوم، برنامههای مذهبی، بیشتر شامل قرائت دعا است که به طور مستمر و در روزهای خاصی از هفته برگزار میشود؛ مانند قرائت دعای «توسل» شبهای چهارشنبه، دعای «کمیل» شبهای جمعه، دعای «ندبه» در صبح جمعه، زیارت «آل یاسین» عصر جمعه و قرائت «زیارت عاشورا»، در روز دوشنبه. یکی از این مراسم مذهبی در ظهر عاشورا است که نخل تابوت امام حسین (علیه السلام) از امامزاده سید اسماعیل به امامزاده علیاکبر آورده و در اطراف ضریح طواف داده میشود.
امامزاده علیاکبر، به دلیل برخورداری از فضای کافی و همکاری هیئت رزمندگان چیذر، در زمینههای فرهنگی، اجتماعی، آموزشی و غیره فعال است. براساس گفته راویان محلی، از جمله این فعالیتها موارد زیر است:
۱٫ تأسیس موزهای از آثار باقیمانده شهدا، نظیر وسایل شخصی، عکس، ماکت و …؛
۲٫ راهاندازی هیئت عزاداری، اجرای مراسم و برپایی مجالس سخنرانی به همت هیئت رزمندگان شمیرانات که در این زمینه، با استقبال چشمگیر مردم روبهرو بوده است.
۳٫ اجرای برنامههای شب شعر، شب خاطره درباره شهدا و برگزاری یادواره شهدا؛
۴٫ برگزاری کلاس قرآن برای کودکان و نوجوانان؛
۵٫ تشکیل کلاسهای عرفان و عقاید که شخصی به نام ریاضت روزهای پنجشنبه در سالن نمایش موزه برگزار میکند.
۶٫ برگزاری کلاس خوشنویسی
تنوع مغازهها در اطراف امامزاده باعث گردیده است، افرادی که به این مکان مقدس میآیند، مایحتاج خود را نظیر میوه، خوراکی، پوشاک و غیره نیز تهیه کنند و عملاً امامزاده موجب رونق فعالیتهای اقتصادی در محل شده است.
در ضلع جنوبی صحن، فضای سبز کوچکی برای استفاده مردم دیده میشود که بخصوص در روزهای تعطیل به محیطی برای گذران اوقات فراغت مردم تبدیل شده است.
بخش وسیعی از حیاط امامزاده تا جلو ایوانها به گلزار شهدا تبدیل شده است که بیشتر آنها شهدای چیذرند. حدود پانصد و پنجاه نفر در این گلزار دفن شدهاند. به غیر از شهدا، تعداد افراد عادی دفن شده در این مکان بسیار اندک است که ستوده به چند تن از آنها، به شرح زیر، اشاره کرده است: شیخ علی نهاوندی، مولانا نظامالدین ابن رضیالدین (قرن دهم)، علیشاه بن فناخسرو شیزری (قرن دهم)، بدرالدین ابن سلطان شیزری (قرن دهم) (ستوده، ج ۱، صص ۳۳۲ و ۳۲۹).
بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، بانی و موسس زیارتگاه کنونی سید آقا بزرگ هاشمی علیا است (مرکز آمار ایران، ص ۸۲). عکسی نیز در بقعه موجود است که مربوط به سید آقا بزرگ و حاج سید علیاصغر هاشمی العلیا است که این دو نفر به عنوان خادمان حرم حضرت علیاکبر معروف شدهاند. اما، براساس نوشتههای رنجبری، بانی امامزادگان علیاکبر و اسماعیل شیزری هستند (رنجبری، ص ۱۴۰). نجار ضریح حاج اکبر خبوشانی اصفهانی است و سازنده و قلمزن آن سید مصطفی احمدی شیخ بهایی.
استان تهران ـ شهرستان تهران ـ بخش مرکزی ـ شهر تهران، منطقه چیذر، خیابان شهید اندرزگو، خیابان برادران سلیمانی، میدان ندا